dinsdag 3 mei 2016

Brief van Maarten Luther


In het oud archief van Hattem (inv. nr. 1025) bevindt zich in een zakboekje van Johannes de Koster, meester van de Latijnse School van Hattem,  een afschrift van een brief die de kerkhervormer Maarten Luther schreef aan de rector van de Latijnse School van Zwolle, Gerard Listrius.




Hieronder een vertaling van Thom. J. de Vries. Wij houden ons aanbevolen voor verbeteringen daarvan.

Maarten Luther van de Augustijnerorde aan Gerardus Listrius rector van Zwolle.



Met grote voldoening heb ik uw brief ontvangen en deze viel in de smaak van pater Johannes hier en van al wat met ons partij houdt en wij wensten wel, dat die brief ons mocht vinden in die toestand waarin zowel uw als paters Johannes opinie dat veronderstelt. Wat mij betreft, ik weet wel waar het mij aan schort: de faam stijgt wel heel ver boven mijn verdiensten uit.

Philippus (Melanchton) echter geeft op een allergelukkigste wijze als professor les in de godgeleerdheid van zijn eerstejaars college over de brief van Paulus aan de Romeinen voor een gehoor van ongeveer 500 man, die allen gretig naar hem luisteren en waarlijk met een ongelofelijk succes. Moge God begunstigen wat hij heeft ondernomen, opdat de gehele Christelijke wereld uit dit zijn uitverkoren vat – aan wie ik de toekomst binnenkort toevertrouw – een allerzuiverste godgeleerdheid aan de bron zelve moge drinken.

Ik ben van mening, dat in geen duizend jaar de gewijde stof met zulk een oprechtheid en duidelijkheid is verhandeld en haar geestelijke inhoud tot de tijd van de apostelen zo nabij is gebracht. En als we nu niet ondankbaar willen zijn, dan moeten we het tot onze taak rekenen om Gods eigen zaak met alle goede middelen te bevorderen en aan te bevelen. Ik heb deze mijne jaren verloren met ongelukkige oorlogen en ik zou liever willen, dat mijn werken geheel en al te niet gaan dan een sta in de weg te vormen voor een meer gezuiverde godgeleerdheid of voor betere vernuften; en ofschoon ik op de huidige dag niet zonder bloed en tranen filosofeer, houdt mijn noodlot mij toch danig in de knel, immers als een ven die kwade geesten mij aanvalt, dan proberen allen op mij lauweren te behalen en de palm der overwinning te plukken. Zo wenste ik wel dat ik zou mogen zijn als David die bloed moest vergieten, doch dat Philippus zou mogen zijn als Salomon, die in vrede heerste. Amen.

Maar al het overige nieuws zal de man overbrengen die u hebt gezonden, namelijk pater Johannes; doch indien deze minder goed aan uw verwachting mocht voldoen, reken dan, dat het de schuld is van u die over ons al te stoutmoedig hebt gedacht in een punt dat het onze niet is.Tot nu toe komen uit Rome aan mijn adres wel dreigementen en boze aanslagen, maar daar heb ik verachting voor. Duitsland immers begint er smaak in te krijgen en het krijgt inzicht in het huichelspel van de pauselijke aanhangers. Welnu, ik verzoek u vriendelijk uit mijn naam de groeten te doen aan alle voortreffelijke mannen die mij, via u de groeten hebben gedaan. Het psalmenboek dat ik tot psalm 18 heb voorzien van een commentaar van woord tot woord begint me een straf te worden van hem te moeten uitleggen; niet zozeer om het werk, maar omdat die zaken allerminst in het gehoor van het volk liggen en slechts geschikt zijn voor het bevattingsvermogen van zeer weinigen en tot nu toe heb ik niet besloten of ik soms ook gemakkelijk te begrijpen traktaatjes in het licht moet gaan geven; immers dit is de spijze van de meer volmaakte geest. Waarde Gerardus, vaarwel in de Heer. Uit Wittenberg de 30ste juli

(1520) (de 3de kalendes augusti) (Grotefend blz. 16, 17, 141)





De vertaling komt uit het boek van Drs. Thom. J. de Vries, Geschiedenis van Zwolle, blz. 162, 163. (met dank aan Siem van de Weerd)

Gerard Listrius was een vurig humanist en was in 1515, ongeveer 25 jaar oud, rector van de Latijnse school van Zwolle geworden. Hij correspondeerde dus met Luther en had sympathie voor diens opvattingen. Hij was in de leer geweest bij Erasmus. De broeders van het Gemene Leven met wie Listrius bevriend was, bouwden in die tijd een scholierenhuis waar maar liefst 200 arme leerlingen van buiten de stad onderdak konden vinden. Listrius was een modern man, hij ging over op het gebruik van gedrukte boeken. Hij liet door hem zelf geschreven leerboeken ook drukken. In 1522 werd Listrius rector in Amersfoort. 

De genoemde dreigementen uit Rome kunnen bestaan uit de dreigbul van 15 juni 1520 van de paus waarin Luther wordt gemaand 41 van zijn 95 stellingen te herroepen. 

Over de brief is ooit al eens gepubliceerd door mijn onvolprezen voorganger Frederic Adolph Hoefer in Archief voor Nederlandse Kerkgeschiedenis deel 7 blz 203 - 206. Daar staat ook een afschrift van de brief. (Met dank aan Jos de Weerd) 






Deze brief van Luther is ook terug te vinden in: WA Br II, 148; brief nr. 316.
De WA is online beschikbaar voor studenten en medewerkers van een universiteit die de digitale versie heeft gekocht.  De WA op papier staat natuurlijk in wel meer bibliotheken. 
Die so genannte Weimarer Ausgabe (WA) ist eine kritische Gesamtausgabe, die sämtliche Schriften Martin Luthers sowie seine von anderen aufgezeichneten mündlichen Äußerungen in lateinischer oder deutscher Sprache umfasst. Der offizielle Titel dieser Ausgabe lautet: D. Martin Luthers Werke.
Zie ook:Kurt Aland, Hilfsbuch zum Lutherstudium, Bielefeld: Luther-Verlag, vierte, durchgesehen und erweiterte Auflage 1996. 



Luther in Wikipedia

Melanchton in Wikipedia

Gansfort in Wikipedia